Taalkundig Intermezzo 1

Na een wat langere pauze is het weer tijd voor een blog! Ditmaal zal ik ingaan op de chinese taal. Je zou het kunnen zien als een uitgebreidere toelichting van waarom ik chinees wilde gaan studeren, ware het niet dat het dingen zijn die ik pas had ontdekt nadat ik in Taiwan was aangekomen. Hoe meer ik over het chinees leer, des te enthousiaster ik word. Het chinees blijkt een briljante taal. Het is een efficiënte taal die weinig woorden nodig heeft om dingen te zeggen. De woordenschat is logisch opgebouwd, waardoor die makkelijker te leren is dan sommige talen. De taal heeft ook nauwelijks grammatica; alleen bepaalde regels over syntax, woordvolgorde binnen de zin. Jullie vragen je vast af waarom ik zo lovend ben over deze taal; laat ik bij het begin beginnen. Eerst een van de dingen die het chinees zo verdraaid lastig maakt.

Het allereerste dat het Chinees lastig maakt is het schrift. In tegenstelling tot nagenoeg alle andere talen heeft het chinese schrift geen fonetisch 'alfabet'. We zijn in het latijnse alfabet gewend dat elke letter en/of combinatie van letters een bepaald geluid vertegenwoordigt. Nou is het alfabet niet 100% regelmatig; je weet bijvoorbeeld bij een 'c' niet altijd of het als een 's' of als een 'k' uitgesproken moet worden. En als er een 'h' achter komt is het in sommige talen een 'tsj', of juist een 'g'. Het verschilt per taal en per woord, maar al met al weet je ongeveer hoe een woord moet klinken als je het voor het eerst leest. Een leuk voorbeeld van een taal dat een fonetisch schrift gebruikt dat eigenlijk nauwelijks nog fonetisch te noemen is, is het Engels. Kijk maar eens naar het volgende gedicht!
http://www.mipmip.org/tidbits/pronunciation.shtml

Het Chinees gaat zelfs nog een stapje verder. Chinese karakters bevatten totaal geen informatie over de uitspraak. Ze vertegenwoordigen enkel begrippen, geen klanken. Begrippen als 'ik', 'auto', 'schoen' of 'lamp' hebben natuurlijk een bepaalde uitspraak, maar dat is niet meer af te leiden uit de karakters. De karakters zijn zelfs zo ver verwijderd van gesproken taal dat het Kantonees en het Mandarijn, twee talen met totaal verschillende uitspraken, nog steeds dezelfde karakters gebruiken. Spreek je Mandarijn maar wil je communiceren met een Kantonees? Probeer dan niet te spreken maar schrijf het op! Kantonees en Mandarijn zijn nog genoeg aan elkaar verwant dat het schrift bijna hetzelfde is. Hoewel ze af en toe ongebruikelijke karakters of combinaties van karakters gebruiken, is de geschreven taal bijna niet veranderd.

Nog opmerkelijker zijn de overeenkomsten tussen het japanse en het chinese schrift. Hoewel de japanse en chinese cultuur ruim 2000 jaar van elkaar gescheiden zijn geweest gebruiken ze nog steeds dezelfde karakters. De grammatica is echter fundamenteel anders. Ook heeft het Japans naast de Chinese karakters extra tekens bedacht voor bijvoorbeeld verbuigingen en namen. Toch zou een chinees bij het lezen van een japanse tekst enigszins kunnen afleiden waar het over gaat. Echt begrijpen zit er niet meer in, toch is de gedeelde afkomst van beide talen nog duidelijk zichtbaar.

Hoewel de uitspraak van het chinese schrift totaal niet gekoppeld is aan de karakters, merk je toch dat je het Chinees een taal is met karakters in plaats van een fonetisch alfabet. Karakters kunnen niet verbuigen. Je kan een karakter niet eventjes anders tekenen om een andere uitgang te krijgen. Één karakter heeft altijd één uitspraak. Het Japans lost dit op door een hoop extra tekens te hebben die je achter een karakter kan zetten, deze tekens geven aan hoe het (werk)woord verbogen wordt. Het chinees heeft deze extra tekens niet. De uitspraak van een karakter is 100% onveranderlijk. De chinese grammatica is er dan ook één zonder verbuigingen of vervoegingen. Bijna alle grammatica is syntax: De invloed die woordvolgorde heeft op de betekenis van je zin.

Gesproken taal is erg veranderlijk. Geschreven taal zal altijd de gesproken taal blijven volgen. Veranderingen in de gesproken taal die zijn ontstaan op straat worden meestal na een paar decennia doorgevoerd in de geschreven taal als ze erg hardnekkig blijken. Zelfs de fundamentele grammatica van een taal kan door de jaren veranderen als je genoeg geduld hebt. De geschreven taal is een dienaar van de gesproken taal. De gesproken taal bepaalt hoe een taal werkt en de geschreven taal probeert dit vast te leggen met behulp van zijn alfabet.

Bij het Chinees is een taal waar dit níet het geval is. Het chinese schrift maakt het met zijn karakters erg moeilijk om woorden te verbuigen of vervoegen. In plaats van een schrift dat zich aanpast naar de gesproken taal (zoals in het Japans gebeurd), lijkt het alsof de chinese taal zich heeft aangepast naar de geschreven taal. Maken karakters het onmogelijk om woorden te verbuigen? Prima, dan spreken we een taal zonder verbuigingen. Het Chinees gaat zelfs zo ver dat elke lettergreep in de gesproken taal precies één karakter is in de geschreven taal. En elke lettergreep behoudt de betekenis van het oorspronkelijke karakter. Het woord 'dianying' （電影，'film'）bestaat uit twee lettergrepen. De eerste lettergreep 'dian' （電） betekent 'elektriciteit' of 'elektrisch', de tweede lettergreep 'ying'（影）betekent 'schaduw'. 'Film' is dus letterlijk 'elektrische schaduw'.

Is het je opgevallen dat het bijvoegelijke naamwoord 'elektrisch' en het zelfstandige naamwoord 'elektriciteit' hetezelfde karakter （電）hebben? Je ziet dus dat ze in het Chinees het niet-verbuigen van hun karakters erg serieus nemen. Nagenoeg elk bijvoegelijk naamwoord dat is afgeleid van een zelfstandig naamwoord is gewoon hetzelfde karakter. Als je wilt weten of het een bijvoegelijk naamwoord of een zelfstandig naamwoord is moet je kijken naar de syntax; als het vóór een ander zelfstandig naamwoord staat is het een bijvoegelijk naamwoord, staat het op zichzelf of na een werkwoord, dan is het waarschijnlijk een zelfstandig naamwoord. Ook context is in het chinees erg belangrijk. Soms is het in het Chinees – ondanks de strakke regels voor woordvolgorde – niet helemaal duidelijk wat er bedoeld wordt. In dat geval bepaalt context wat je zin betekent.

Het Chinees is zo'n ontzettend bijzondere taal. Het is voor mij iets totaal anders. Niets dat ik ken lijkt er ook maar een beetje op. Juist doordat het zo'n andere taal is vind ik het interessant. Ik merk dat deze taal niet alleen vreemde uitspraak heeft een een andere schrift, maar dat het het begrip 'taal' op een fundamenteel andere manier benadert. Het is fascinerened om stukje bij beetje er achter te komen hóe anders het eigenlijk allemaal is. Ik wilde in deze blog eigenlijk alle dingen beschrijven die ik aan het begin van de blog genoemd had. Het lijkt erop dat ik meerdere taalkundige intermezzo's nodig zal hebben om uit te leggen hoe bijzonder deze taal nou eigenlijk is. Dat vind ik helemaal niet erg. Ik heb enorm genoten van het schrijven van deze blog. Ik hoop dat ik jullie ervan heb kunnen overtuigen hoe bijzonder het Chinees is. Als het me niet met deze blog is gelukt zal ik het met mijn volgende taalkundige intermezzo proberen. Ik hoop dat je genoten hebt van deze blog. Laat de comments maar komen!